Instytut Badań Edukacyjnych realizuje badania w projekcie „Tożsamość narodowa w procesie edukacji szkolnej”. Zostały one przeprowadzone na ogólnopolskiej próbie badawczej wśród dyrektorów, nauczycieli i uczniów. Pokazują one m.in. stosunek badanych do świąt państwowych i narodowych.
Z przeprowadzonych badań wynika, że:
Szkoła jest miejscem kształtowania tożsamości narodowej
Badani dyrektorzy i nauczyciele uważali, że patriotyzm powinien przekładać się na szacunek do innych narodów, a jednym z głównych zadań szkoły powinno być kształtowanie postaw patriotycznych. Kluczowym aktem patriotyzmu jest m.in. odpowiedzialność za najbliższe otoczenie (w tym np. sprzątanie), a sprzyja temu m.in. działalność w organizacjach skautingowych. W badaniach jakościowych podkreślano, że dla wielu defaworyzowanych ekonomicznie środowisk społecznych tylko szkoła może stanowić przestrzeń zetknięcia się z problematyką tożsamości narodowej.
Badani traktowali kryteria polskości w sposób inkluzywny
Wszystkie grupy badanych najczęściej wskazywały, że bycie Polakiem bazuje na samoidentyfikacji i polskim obywatelstwie. W dalszej kolejności wskazano na kwestie nabyte, jak znajomość języka, hymnu i przestrzeganiu polskich obyczajów. Najrzadzie wskazywano na takie kwestie jak to, że polskość bazuje na wyznaniu katolickim, białym kolorze skóry czy posiadaniu typowo polskiego nazwiska.
Patriotyzm - tak, ale nie w pierwszym rzędzie
Spośród wartości wymienianych w podstawie programowej zarówno młodzież, jak i nauczyciele sygnalizują największą wartość współpracy i tolerancji. Tuż za nimi plasuje się patriotyzm i szacunek do tradycji. Oznacza to, że w perspektywie badanych szkoła ma ważniejsze wartości do ukształtowania, ale patriotyzm jest ich istotną częścią. Ponadto, zdaniem badanych dyrektorów wśród cech narodowych przypisywanych Polakom dominują takie, jak umiłowanie wolności, przywiązanie do życia rodzinnego i solidarność w zagrożeniu. Natomiast najmniej charakteryzują Polaków przywiązanie do religii, nietolerancja wobec mniejszości seksualnych i niechęć wobec Żydów (antysemityzm).
Dominuje podejście do patriotyzmu jako małych czynów, nie zaś wielkich zrywów
Zarówno dyrektorzy i nauczyciele cechują się porównywalnymi poglądami dotyczącymi patriotyzmu. W pierwszej kolejności grono pedagogiczne uważa, że powinno się uczyć uczniów o tym, że dbanie o otoczenie (np. poprzez sprzątanie) jest aktem patriotyzmu a także, że patriotyzm powinien przekładać się na szacunek do innych narodów. Natomiast w mniejszym stopniu biorą pod uwagę to, iż ilekroć rządzący zajmują się patriotyzmem w szkołach “wychodzi z tego nieszczęście”. Część grona pedagogicznego ma poczucie, że pojęcie patriotyzmu jest bardzo „rozmyte”, a także wykazują chęć nauczenia postaw patriotycznych uczniów, ale nie w taki sposób jak się tego o nich oczekuje.
Święta państwowe i narodowe są celebrowane w szkołach, ale poza nimi częściej w sferze prywatnej niż publicznie
Wedle deklaracji niemal wszystkich badanych celebrowanie świąt państwowych i narodowych jest ważne, ale nie przekłada się to na aktywne świętowanie. Około połowa badanych nauczycieli i dyrektorów wskazywała, że jednak celebruje te święta w przestrzeni prywatnej (rodzina, znajomi). De facto trudno nazwać to celebracją tego rodzaju świąt w klasycznym rozumieniu (praktyczny udział w celebracji poza własnym domostwem).
Źródło: Raport z badań ilościowych uczniów klas I-III szkół podstawowych. Projekt NdS “Tożsamość narodowa w procesie edukacji szkolnej”.
Źródło: Raport z badań ilościowych przeprowadzonych wśród dyrektorów szkół i placówek oświatowych. Projekt NdS “Tożsamość narodowa w procesie edukacji szkolnej”.
Całość wyników badania “Tożsamość narodowa w procesie edukacji szkolnej” będzie dostępna na stronie Instytut Badań Edukacyjnych od lipca 2024 r.